-
Ga verder >
De Onderzoeksagenda 2008-2012 omvat vijf onderzoeksprogramma’s en 60 projecten, gericht op collectiemanagement. Hun samenbindende factor is ‘waardering’.
-
Programma
Waarde en waardering
Ontwikkeling van methoden en technieken om de waarde en waardering van cultureel erfgoed te objectiveren.
meer info >Onder ‘waarderen’ in relatie tot erfgoed verstaan we: het doen van beargumenteerde en verifieerbare uitspraken over de waarde van een object of (deel)collectie, aan de hand van een vraagstelling, met vooraf vastgestelde en gedefinieerde criteria, binnen een passend referentiekader en voor bepaalde belanghebbenden.
Dit expliciteren van toegekende waarde is noodzakelijk om richting te geven aan behoud, ontwikkeling en gebruik en om maatschappelijk draagvlak voor erfgoed te laten ontstaan. Want wie bepaalt de waarde van de collectie nu de 'expert' niet meer geldt als de enige autoriteit? Hoe waardeer je een object of een collectie als een objectief meetbare waarde ontbreekt? Hoe zorg je voor voldoende maatschappelijk draagvlak in een tijd waarin de culturele sector onder druk staat?
Bewust maken
Het programma Waarde en waardering had tot doel om de verschillende spelers in het erfgoedveld – eigenaren, beheerders, beleidsmakers, bestuurders en financiers – bewust te maken van het belang van (niet-financiële) waarde en waardering van cultureel erfgoed, én om methoden en technieken te ontwikkelen om waarde toe te kennen aan objecten en collecties. Omdat waardering is gebaat bij een brede, interdisciplinaire benadering, lag nadruk op dialoog en samenwerking met externe partners. In nauw overleg met de museumwereld is een nieuwe systematiek ontwikkeld om het proces van waardetoekenning te vergemakkelijken. Dit heeft geresulteerd in de publicatie Op de museale weegschaal: collectiewaardering in zes stappen.
Zelf waarderen
Deze praktische handreiking loodst de gebruiker stap voor stap door het waarderingsproces heen en resulteert in een beschrijving van betekenis, een waarderangorde of -groepering of een investeringsplan. Met argumenten is aan anderen uit te leggen wat de waarde van een object of (deel)collectie is en waarom. Dit helpt bij het nemen van beslissingen over ingrepen, om conflicterende belangen bespreekbaar en verhalen achter de collectie toegankelijk te maken.
-
Programma
Toegankelijkheid
Onderzoek naar de effectiviteit van methoden en middelen om erfgoed en aanverwante kennis online toegankelijk te maken.
meer info >Omdat mensen en middelen in musea over het algemeen niet talrijk zijn, vormen de nieuwe media een verleidelijk alternatief voor de traditionele analoge publieksbegeleiders. Maar werken ze even goed of beter dan zaalteksten, rondleidingen of audiotours?
Sorteren sommige toepassingen meer effect dan andere? Zijn er toepassingen die daadwerkelijk meer bezoekers genereren en zo ja, welke?
Effectiviteit
Het programma Toegankelijkheid richtte zich op de effectiviteit van virtuele middelen om erfgoed zichtbaar te maken en om nieuwe publieksgroepen te interesseren. Daarbij valt te denken aan app’s, 3D- en AR-technieken, maar ook aan sociale media als Facebook en YouTube. Maar welke te kiezen uit de overrompelende hoeveelheid nieuwe technieken?
Inzicht
Om collectiebeheerders inzicht te geven in de ontwikkelingen en mogelijkheden van nieuwe media (en de instellingen die bij de ontwikkeling van toepassingen kunnen helpen), voerde de RCE een inventarisatie uit. Daarbij is getracht in kaart te brengen welke toepassingen voor welke doelstelling het meest effectief zijn, zowel inhoudelijk als in het genereren van bezoekers. De projecten waarin deze vragen werden getoetst, zijn divers van aard:
- Conservering van twee textielkunstobjecten met polypropyleen. In dit project zijn zowel de praktische toepasbaarheid van conserveringskennis over polypropyleen getoetst, als de restauratie van polypropyleen voor educatieve doeleinden vastgelegd en is het restauratiedossier online gezet. Hierdoor zijn zowel het object als de gegevens permanent toegankelijk voor raadpleging door collectiebeheerders en restauratoren.
- Imago revisited: onderzoek van twee installaties in een casestudy met gebruikmaking van good practices (ontwikkeld tijdens het project Inside Installations) ten aanzien van het dagelijks en lange termijn beheer van complexe (multimedia)installaties.
- Genereren en delen van kennis online over de conservering van hedendaagse kunst in het tweejarige Europese project PRACTICs door musea, instituten en universiteiten. Daaraan verbonden was een publiekstest van de film Installation Art: Who Cares? als educatief middel, om te onderzoeken in hoeverre bezoekers ‘een kijkje achter de schermen’ waarderen.
- Het CARTA-project, een inventarisatie van documentatieprojecten en documentatiesystemen waarmee onderzoeksresultaten aan locaties en kunstwerken worden gekoppeld.
- Inventarisatie van het functioneren van twee thematische netwerken (INCCA Education en Postdoc Network) binnen INCCA.
- Archivering van de website met alle gegevens van het project Inside Installations, the preservation and presentation of Installation Art (2004-2007), onderzoek naar en de herinstallatie en documentatie van 33 complexe multimediainstallaties.
- Deelname van de RCE als onderzoekspartner in de pilot van de MuseumApp, waarbij de effectiviteit van de app voor erfgoedinstellingen werd onderzocht.
- Ontwikkeling van een handreiking ter vergroting van de effectiviteit van museale instellingen online.
-
Programma
Object in context
Verrijking van het object in zijn context aan de hand van technische kunstgeschiedenis en onderzoek, ten behoeve van conservering en restauratie.
meer info >Objecten die ons uit het verleden zijn overgeleverd, kunnen een verhaal vertellen over hun ontstaansgeschiedenis en hoe ze door de tijd veranderen.
Het programma Object in context maakte zulke verhalen zichtbaar door onderzoek naar het materiële object en zijn contextuele aanwijzingen. Daarnaast richtte het programma zich op vragen omtrent restauratie en conservering voor een waaier van objecten, van de klassieke oudheid tot en met hedendaagse kunst, van schilderijen en textiel tot en met metaal en plastics.
CSI
In Object in Context speuren chemisch-analytisch onderzoekers als forensisch specialisten naar oorzaak en gevolg. Naast een scherp oog voor detail beschikken zij over een onderzoekslaboratorium en technologische methoden die sporen tot op moleculair niveau zichtbaar kunnen maken. Hoewel analytisch onderzoek veelal de basis voor het onderzoek vormde, werd samenwerking met andere disciplines, zoals kunst- en cultuurgeschiedenis, steeds gezocht.
Alpha meets beta
Verbindende schakel tussen de vele projecten in Object in Context is de vraag in hoeverre veroudering als acceptabel wordt beschouwd. Die acceptatiegrens is subjectief en niet alleen vanuit materiaaltechnische perspectief te beschouwen. Daarom is in meerdere projecten van het programma ‘perceptie van het oppervlak’ als centraal thema uitgewerkt. Hierin wordt het wetenschappelijke ‘kijken’ met behulp van apparatuur gekoppeld aan de ‘subjectieve’ menselijke blik.
Download hier de uitgebreide inleiding op het programma Object in Context, inclusief een introductie van de projecten, in PDF.
-
Project
Europese samenwerking op het gebied van conservering en restauratie van cultureel erfgoed.
leesmodusdelenCHARISMA (Cultural Heritage Advanced Research Infrastructures: Synergy for a Multidisciplinary Approach to conservation / restoration) is een Europees gefinancierd project, waarin 22 partners, musea, universiteiten en onderzoeksinstellingen samenwerken.
De homepage van CHARISMA.
Multidisciplinair onderzoek naar cultureel erfgoed vanuit wetenschappelijke standaarden en samenwerking zijn sleutelbegrippen in CHARISMA. Dit programma koppelt wetenschappelijke kennis op gebied van cultureel erfgoed aan geavanceerde technologie. Innovatie en het (verder) ontwikkelen van standaarden gaan daarbij hand in hand met kennisuitwisseling. Door de integrale benadering ontstaat een kennisnetwerk met als pijlers natuurwetenschappelijk onderzoek, conservering en technische kunstgeschiedenis. Samenwerking optimaliseert de toegang tot de bestaande internationale wetenschappelijke infrastructuur.
Consortium
Het consortium van CHARISMA bestaat uit 22 internationale deelnemers. De RCE is bij een groot aantal deelprojecten van CHARISMA betrokken die in drie hoofdactiviteiten zijn ondergebracht: Joint Research Activities, Networking en Access.
Joint Research Activities
Binnen deze CHARISMA-activiteit zijn nieuwe analysetechnieken en methoden ontwikkeld en/of aangepast. Voor RCE lag het accent op het onderzoek naar natuurlijke en synthetische kleurstoffen. De vraag stond centraal hoe vanuit analytische resultaten - bijvoorbeeld van een kleurstof die is aangetroffen op textiel- de weg terug gevolgd kon worden naar het oorspronkelijke materiaal, zoals de plant van waaruit de verfstof in het verleden is geëxtraheerd.
Workshops textielverven
Door onderzoek naar de kweekomstandigheden, receptuur en reconstructies kon het productieproces van kleurstoffen in kaart worden gebracht. Tijdens een drietal workshops textielverven werd aan de hand van oude recepten en soms opnieuw gekweekte planten een serie kleurstoffen geïdentificeerd en gereconstrueerd. Het palet dat hierdoor ontstond werd verfijnd door de kleuren te nuanceren en vervolgens konden organische pigmenten volgens dit rijke kleurpalet opnieuw worden nagemaakt.
In combinatie met analytische technieken levert dit onderzoek een bijdrage aan de wetenschappelijk onderbouwde interpretatie van de oorspronkelijke verschijningsvorm van erfgoed dat door de tijd sterk van uiterlijk veranderd kan zijn. De vervaagde kleuren van textiel bijvoorbeeld kunnen op deze manier opnieuw tot leven komen. Tegelijkertijd leverde het onderzoek een belangrijke bijdrage aan een geïntegreerde wetenschappelijke methodiek.
Networking
Via symposia, expertmeetings, CHARISMA-workshops en -trainingen wordt kennis van cultureel erfgoed gedeeld. De RCE doet hier volop aan mee door te participeren en deze evenementen ook zelf te organiseren. Wat dit laatste betreft, organiseerde de RCE in 2013 een cursus over steenconservering met deelnemers uit 15 landen. De inbreng van case studies door de participanten gaf een gevarieerd overzicht van de problemen uit de praktijk en betekende een aanvulling op de kennisoverdracht van de nieuwste ontwikkelingen over steenconservering door internationale experts .
Richtlijn voor monumenten
Een voorbeeld van een deelproject binnen de netwerkactiviteiten was het opstellen van een vragenlijst die conserveringsproblemen bij een monument, gebouw of site op gestructureerde wijze inzichtelijk maakt. De richtlijn is geclusterd rondom veel voorkomende vragen en problemen, maar neemt ook specifieke materialen als uitgangspunt. Het doel is experts te ondersteunen bij het vinden van oplossingen voor problemen in de praktijk van de erfgoedconservering.
Access
Partners uit het consortium openen hun poorten voor buitenlandse gastonderzoekers. Dit betreft de facilitering van toegang tot archiefmateriaal, apparatuur en kennis van het consortium voor professionals in het culturele veld. Hiervoor kunnen aanvragen worden ingediend om bijvoorbeeld reis- en onderzoekskosten te financieren.
Archlab
De RCE is betrokken bij ArchLab, de beschikbaarstelling van RCE-onderzoeksgegevens die te vinden zijn in de RCE-bibliotheek (dossiermappen) in Amsterdam. Ook kunnen monsters in het archief opnieuw worden geanalyseerd met technieken die destijds nog niet beschikbaar waren. Daarnaast kan door de aanvragers met de onderzoekers van de RCE over het onderwerp van gedachten worden gewisseld, hetgeen voor beide partijen zowel nieuwe kennis als nieuwe contacten oplevert en soms een gezamenlijk artikel (zoals over ‘green cleaning’).
Deelprojecten
De volgende projecten hebben bij de RCE plaatsgevonden:
- Green cleaning - Green solution to cleaning polychrome surfaces: enzyme and ionic liquids-based systems (Irina Sandu, Portugal);
- The red road of the Iberian expansion: cochineal and the global dye trade (Ana Serrano, Portugal);
- EMIR: The Early Medieval Iron Weapons from Rhenen–Donderberg (NL) (Evelyne Godfrey, Verenigd Koninkrijk);
- Late Turner: Materials and techniques investigated 1987-1995, reassessed 2011-14 to be made available to a new generation of researchers (Joyce Townsend, Verenigd Koninkrijk);
- SOAC: An examination of the cause of water sensitivity in 20thC manufactured artists oil paints (Aviva Burnstock, Verenigd Koninkrijk);
- Cuyp technical study: An Investigation into the Materials and Techniques of paintings by Aelbert Cuyp and the Dordrecht School (Libby Sheldon, Verenigd Koninkrijk);
- EURODYE : Dyes in textiles from Romanian collections in a European context (Irina Petroviciu, Roemenië).Publicaties
CHARISMA WP3, Course Stone Conservation (programme), 2009.
CHARISMA, samenvatting, RCE, 2013.
Download alle CHARISMA posters:
- Poster CHARISMA-informatieblad
- Poster CHARISMA-European Communities
- Poster CHARISMA-Review of extraction methods
- Poster CHARISMA-Joined research activity
- Poster CHARISMA-Collecting botanical sources
- Poster CHARISMA-Rare compound studies
- Poster CHARISMA-Creating colours expert meeting
Hallett, J., Textiles, trade and taste: Portugal and the world, ArchLab Acces Report, CHARISMA, 2011.
Sandu, I.C.A., I. Joosten, N. Leal, e.a., Optical Imaging Applications for the Study of Cultural Heritage Artifacts, Nova Publishers, pp. 65-108.
Sandu, I.C.A., Green Cleaning - Green solution to cleaning polychrome surfaces: enzyme and ionic liquids-based systems, ArchLab Acces Report, CHARISMA, 2011.
Programma CHARISMA-cursus Steenconservering, Amsterdam 2013.
Links
Ga hier naar de Charisma project-website
Bekijk het filmpje over CHARISMA op YouTube
Optical Imaging Applications for the Study of Cultural Heritage Artifacts (pp. 65-108)
Green Cleaning user report Irina Sandu
Red road to Iberia user report Jessica Hallet
Projectleider
Maarten van Bommel
Teamleden
Alberto de Tagle, Ineke Joosten, Art Ness Proaño Gaibor, Han Neevel
Partners
Universita Degli Studi Di Perugia, Italy
Centre National De La Recherche Scientifique , France
Foundation For Research And Technology Hellas, Greece
The National Gallery, United Kingdom
Société Civile Synchrotron Soleil, France
Consiglio Nazionale Delle Ricerche, Italy
Uniwersytet Mikolaja Kopernika W Toruniu, Poland
Rheinisch-Westfaelische Technische Hochschule Aachen, Germany
Magyar Tudomanyos Akademia Atommagkutato Intezete, Hungary
Cercle Des Partenaires Du Patrimoine-Laboratoire De Recherche Des Monuments Historiques, France
British Museum, United Kingdom
Doerner Institut, Bayerische Staatsgemäldesammlungen, Germany
Idryma Ormylia, Greece
Opificio Delle Pietre Dure, Italy
Museo Nacional Del Prado, Spain
Koninklijk Instituut Voor Het Kunstpatrimonium, Belgium
Agenzia Per La Promozione Della Ricerca Europea, Italy
Laboratorio Nacional De Engenharia Civil, Portugal
Magyar Tudomanyos Akademia Wigner Fizikai Kutatokozpont, Hungary
Alma Mater Studiorum-Universita Di Bologna, Italy
Centre De Recherche Et De Restauration Des Musees De France, France
-
Project
Vervaardiging, consolidatie, reiniging en gebruik van gipsafgietsels, -modellen en -objecten.
-
-
-
Project
Kunstenaarsinterviews als onmisbare bron van informatie voor de conservering van hedendaagse kunst.
-
Project
Inventarisatie van schades en probleemsituaties van kunstwerken die zich in de openbare ruimte bevinden.
-
Project
Onderzoek naar toepassing van natuurlijke kleurstoffen op textiel en meubels.
-
-
-
Project
Het behoud van kunstwerken van celluloseacetaat, onderzocht in een casestudy van twee kunstwerken.
-
Project
Degradatie van polyurethaan-(PUR)-elastomeren: onderzoek naar eigenschappen, degradatie en conserveringsbehandelingen.
-
Project
Onderzoek naar de restauratie van kunstwerken van gebroken transparant onverzadigd polyester en polymethylmethacrylaat.
-
-
Project
Invloed van objectieve en subjectieve aspecten bij besluitvorming over het schoonmaken van objecten.
-
Project
Onderzoek naar archeologische en historische (gebruiks)voorwerpen.
-
-
-
Project
Makelij en herkomst van magnetische kanonnen, Delfts wit en een scheepslading halffabricaten.
-
-
-
Project
Onderzoek naar de geschiedenis en toepassing van vroege synthetische kleurstoffen.
-
-
Programma
Museometrie
Kwantitatief onderzoek naar samenstelling, gebruik en beleid van museumcollecties.
meer info >In de museumsector worden maatregelen en processen binnen collectiemanagement slechts beperkt geanalyseerd via cijfers en kengetallen. Als gevolg hiervan zijn beslissingen vaak gebaseerd op ‘gevoel’ of traditie.
De afgelopen jaren zijn ad hoc kwantitatieve analyses uitgevoerd. Steeds opnieuw bleek het lastig om betrouwbaar cijfermateriaal te genereren.
Structureel
Ook bleek het aantal variabelen bij vergelijking tussen musea onderling een vrijwel onoverkomelijke drempel voor benchmarking (prestatiebeoordeling aan de hand van ijkpunten). De RCE koos daarom voor een structureel, meerjarig programma met als focus de cijfermatige benadering van onderzoeksvragen over collectiebeheer.
EBM
Binnen het programma Museometrieis kwantitatief onderzoek gedaan naar samenstelling, gebruik en benutting van museumcollecties. Uit feiten en cijfers die over museumcollecties werden verzameld (museometrie) zijn trends en ontwikkelingen gedestilleerd. De resulterende cijfers en analyses kwamen beschikbaar voor museumprofessionals en bestuurders met verantwoordelijkheid voor museumcollecties. Zij gebruiken kwantitatieve gegevens voor de vormgeving van divers beleid ten aanzien van deze collecties. Zo draagt museometrie bij aan evidence based management (EBM) in de museumsector.
Projecten
Projecten binnen dit programma omvatten:
- De Bruikleenmonitor: een website die via een landkaart bruikleenstromen t.b.v. tentoonstellingen tussen musea (nationaal en internationaal) zichtbaar maakt;
- De Collectiebalans Moderne Kunst (CMBK), een statistisch analyse van de wijze waarop musea in Nederland van 1999 tot 2009 moderne kunst hebben verzameld. De database − met verwervingsgegevens van ca. 40 musea met een relevante collectie moderne kunst − maakt statistisch onderbouwde uitspraken mogelijk over het verzamelbeleid van de musea;
- De Kunstenaarsindex 20e eeuw, waarin de belangrijkste kunstenaars zijn geïnventariseerd uit de periode 1870-heden;
- Aanvulling en verificatie van beschikbare data over internationale collectiemobiliteit, toegankelijkheid en cultuurparticipatie, voortkomend uit de uitvoering van de Indemniteitsregeling;
- Een inventarisatie en analyse van museumjaarverslagen.
-
Programma
Collectie-risicomanagement
Een gebruiksvriendelijke methode voor erfgoedbeheerders om zelf risico’s te beoordelen en te beheersen.
meer info >Het programma Collectie-risicomanagement (CRM) was gericht op de minimalisatie van waardeverlies op het raakvlak van behoud en gebruik. De bestaande CRM-methodiek is in verschillende situaties getest, uitgewerkt en vereenvoudigd, om deze binnen bereik te brengen van kleinere instellingen met beperkte tijd en middelen.
Ter ondersteuning zijn nieuwe instrumenten ontwikkeld en is kennis − nodig om de diverse risico’s te kwantificeren − gegenereerd en in bruikbare vorm beschikbaar gesteld in een digitaal handboek. Het programma besloot met een internationale ‘risk meeting’.
CRM
Risicomanagement kijkt naar alle bedreigingen waaraan collecties bloot staan en combineert preventieve conservering, veiligheidszorg en facility management. Daarmee vormt het een volgende stap in de professionalisering van collectiebehoud en beheer. Met deze strategie worden de risico’s voor een collectie geïdentificeerd, geanalyseerd en geëvalueerd. Vervolgens kunnen ze worden vergeleken op basis van het verwachte waardeverlies in een periode (risicobeoordeling) en gerangschikt, om prioriteiten te bepalen voor maatregelen ter beperking van dit waardeverlies. Dit biedt de collectiebeheerder steun bij het nemen van weloverwogen en goed beargumenteerde keuzes over de inzet van de veelal beperkte middelen binnen collectiemanagement.
Methodiek
Binnen het CRM-programma is de methodiek in casestudies, cursussen en workshops getest, verder uitgewerkt en vereenvoudigd zodat ook kleinere instellingen met beperkte tijd, middelen en kennis inzicht in hun eigen situatie kunnen krijgen. Daartoe moest kennis, nodig om de verschillende risico’s te kwalificeren of te kwantificeren, worden gegenereerd en in bruikbare vorm beschikbaar gemaakt. Dit is in een aantal projecten binnen het programma gedaan. Ook de kennisontwikkeling voor en uitvoering van de Indemniteitsregeling viel binnen dit programma. Op het gebied van veiligheidsrisico’s en calamiteiten werd samengewerkt met het programma Veilig Erfgoed.
Handboek
Genoemde kennis en instrumenten zijn voor het grootste deel samengebracht in Het Digitale Handboek Collectie-risicomanagement. Dit beschrijft de methodiek stapsgewijs, biedt instrumenten om een risicoanalyse uit te voeren en ontsluit de beschikbare kennis over de tien belangrijkste schadefactoren. Op die manier is de gebruiker in staat om met een eigen team een risicoanalyse uit te voeren. Het Handboek helpt bij het formuleren van de juiste vragen voor externe deskundigen.
Risicoanalyse
Twee projecten binnen het programma hadden tot doel data te genereren ter ondersteuning van risicoscenario’s en ter bepaling van risicogrootten. Enerzijds werden kwantitatieve gegevens verzameld voor gebeurtenissen die tot waardeverlies kunnen leiden (schadefactoren brand, diefstal en vandalisme, fysieke krachten en water), anderzijds voor degradatieprocessen (schadefactoren klimaat, licht, fysieke krachten/trillingen en verontreiniging/lucht/stof). Verder is binnen het project Kosteneffectiviteit een model ontwikkeld voor het bepalen van kosteneffectiviteit van conserveringsmaatregelen.
Papieronderzoek
Ten slotte zocht het project Metamorfoze (Nationaal Programma voor het Behoud van het Papieren Erfgoed) naar oplossingen voor behoud en behandeling van originele papieren documenten. Het onderzoek richtte zich op autonoom verval zoals inktvraat, de (on)zin van luchtzuivering in depots en de ontwikkeling van een draagbaar instrument voor de directe bepaling van lichtgevoeligheid van objecten.
Het programma CRM sloot in 2012 af met de bijeenkomst ‘Reducing Risks to Heritage’ in samenwerking met ICCROM en CCI.
