• De Onderzoeksagenda 2008-2012 omvat vijf onderzoeksprogramma’s en 60 projecten, gericht op collectiemanagement. Hun samenbindende factor is ‘waardering’.

    Ga verder >
  • Programma

    Waarde en waardering

    Ontwikkeling van methoden en technieken om de waarde en waardering van cultureel erfgoed te objectiveren.

    meer info >

    Onder ‘waarderen’ in relatie tot erfgoed verstaan we: het doen van beargumenteerde en verifieerbare uitspraken over de waarde van een object of (deel)collectie, aan de hand van een vraagstelling, met vooraf vastgestelde en gedefinieerde criteria, binnen een passend referentiekader en voor bepaalde belanghebbenden.

    Dit expliciteren van toegekende waarde is noodzakelijk om richting te geven aan behoud, ontwikkeling en gebruik en om maatschappelijk draagvlak voor erfgoed te laten ontstaan. Want wie bepaalt de waarde van de collectie nu de 'expert' niet meer geldt als de enige autoriteit? Hoe waardeer je een object of een collectie als een objectief meetbare waarde ontbreekt? Hoe zorg je voor voldoende maatschappelijk draagvlak in een tijd waarin de culturele sector onder druk staat?

    Bewust maken

    Het programma Waarde en waardering had tot doel om de verschillende spelers in het erfgoedveld – eigenaren, beheerders, beleidsmakers, bestuurders en financiers – bewust te maken van het belang van (niet-financiële) waarde en waardering van cultureel erfgoed, én om methoden en technieken te ontwikkelen om waarde toe te kennen aan objecten en collecties. Omdat waardering is gebaat bij een brede, interdisciplinaire benadering, lag nadruk op dialoog en samenwerking met externe partners. In nauw overleg met de museumwereld is een nieuwe systematiek ontwikkeld om het proces van waardetoekenning te vergemakkelijken. Dit heeft geresulteerd in de publicatie Op de museale weegschaal: collectiewaardering in zes stappen.

    Zelf waarderen

    Deze praktische handreiking loodst de gebruiker stap voor stap door het waarderingsproces heen en resulteert in een beschrijving van betekenis, een waarderangorde of -groepering of een investeringsplan. Met argumenten is aan anderen uit te leggen wat de waarde van een object of (deel)collectie is en waarom. Dit helpt bij het nemen van beslissingen over ingrepen, om conflicterende belangen bespreekbaar en verhalen achter de collectie toegankelijk te maken.

     

  • Project

    Innovatieve methode voor collectiewaardering in zes stappen.

    Wie bepaalt de waarde van de collectie, als de 'expert' anno 2013 niet meer geldt als enige autoriteit? Hoe waardeer je een object of een collectie als er geen vaststaande, objectief meetbare waarde is? En hoe zorg je voor voldoende maatschappelijk draagvlak voor erfgoed in een tijd waarin de culturele sector onder druk staat?

    WW Collectiewaardering

    Meester van de Utrechtse Stenen Vrouwenkop, Schouderstuk van een vrouwfiguur, 1500-1529, Museum Catharijneconvent, Utrecht. Foto: Museum Catharijneconvent.

    Innovatieve methodiek

    In nauwe samenwerking met de museumwereld presenteert de RCE een innovatieve methodiek voor collectiewaardering. Op de museale weegschaal is een nieuwe manier om in zes stappen waarde toe te kennen aan museale objecten en (deel)collecties. Een toepasbaar instrument, aan de praktijk getoetst en resultaat van gedegen onderzoek. De methodiek maakt het uitgesproken lastige begrip 'waarde' hanteerbaar voor collectiebeheerders en beslissers.

    Voor wie

    Kennis is onmisbaar om tot een zinvolle waardering te komen. De nieuwe methode gaat ervan uit dat kennis van museale objecten en (deel)collecties bij verschillende personen aanwezig is. Niet alleen bij professionals, zoals conservatoren, collectiebeheerders, educatief en pr-medewerkers of restauratoren, maar ook bij niet-professionals: het publiek, mecenassen, bruikleengevers, liefhebbers, toeristen en ‘gewone mensen’.

    Casestudies

    De methodiek uit de handreiking Op de museale weegschaal is getest met museale partners. Doel was hun feedback te verzamelen over de begrijpelijkheid, gebruiksvriendelijkheid en toepasbaarheid van deze nieuwe manier van waarderen van objecten en (deel)collecties.

    Ervaringen

    In de casestudies zijn de ervaringen vastgelegd van het Nederlands Openluchtmuseum in Arnhem, Museum Willet-Holthuysen in Amsterdam, de werkgroep Kunst van de Stichting Grote Kerk Cultureel in Emmen, het Historisch Museum Arnhem en de RCE zelf. Toetsaspecten waren onder meer: de aanleiding van de waardering, het referentiekader, de werkwijze, de resultaten, conclusies en de beslissingen die zijn genomen na afloop van de waardering. Op basis van de nieuwe inzichten en bevindingen en het commentaar van de deelnemende instellingen is de methodiek steeds aangepast en verbeterd. Zie de afzonderlijke casestudies onder Resultaten.

    De zes stappen bij het waarderingsproces

    1. Formuleer de aanleiding en vraagstelling en leg deze vast op het waarderingsformulier;
    2. Bepaal wat u gaat waarderen, binnen welk referentiekader en wie de belanghebbenden zijn;
    3. Bepaal welke criteria voor de waardering relevant zijn en definieer het waarderingskader;
    4. Ken waardescores toe en onderbouw ze met argumenten;
    5. Verwerking van de toetsing;
    6. Besluit of actie.

    Publicaties

    Op de museale weegschaal, Collectiewaardering in zes stappen, RCE (Amersfoort) 2013 is te downloaden via de RCE-website.
    Een aantal  case study’s zijn hieronder te downloaden:

    Casus Emmen, De smaak van het publiek
    Casus Glasramen, Nieuwe bestemming voor glas-in-lood
    Casus HMA, Heden en verleden van Arnhem komen samen
    Casus MWH, Op bezoek bij een verzamelaarsechtpaar
    Casus NOM,  De kachels van het Nederlands Openluchtmuseum

    Feije, M., Participation in small cutural institutions, Masterthesis, August 27th 2013.

    Presentaties

    Drechsler, B. (red.), De Techniek van het Waarderen, werkconferentie, 18 november 2009 (ICN, Nationaal Archief, RCE en Rijksgebouwendienst), Uitgeverij Educom (Rotterdam), 2009.

    Gemredactie (red.), De Praktijk van het Waarderen. Paleis Soestdijk als casus voor integrale waardering, werkconferentie, 15 november 2010 (Nationaal Archief, RCE en Rijksgebouwendienst), Uitgeverij Educom (Rotterdam), 2010.

    Projectleider

    Tessa Luger

    Teamleden

    Agnes Brokerhof, Stephen Hartog, Geertje Huisman, Arjen Kok, Frank Ligterink, Simone Vermaat

    Partners

    Museum Willet-Holthuysen en Amsterdam Museum, Historisch Museum Arnhem en Museum voor Moderne Kunst Arnhem, Nederlands Openlucht Museum, Arnhem; Stichting Grote Kerk Emmen (werkgroep Kunst)

  • Project

    Ontwikkeling van een hulpmiddel bij de waardering van historische interieurs.

  • Project

    Een nieuwe bestemming voor glas-in-loodramen.

  • Project

    Inventarisatie en waardering van monumentale kunst uit de wederopbouwperiode in Nederland (1940-1965).

  • Programma

    Toegankelijkheid

    Onderzoek naar de effectiviteit van methoden en middelen om erfgoed en aanverwante kennis online toegankelijk te maken.

    meer info >

    Omdat mensen en middelen in musea over het algemeen niet talrijk zijn, vormen de nieuwe media een verleidelijk alternatief voor de traditionele analoge publieksbegeleiders. Maar werken ze even goed of beter dan zaalteksten, rondleidingen of audiotours?

    Sorteren sommige toepassingen meer effect dan andere? Zijn er toepassingen die daadwerkelijk meer bezoekers genereren en zo ja, welke?

    Effectiviteit

    Het programma Toegankelijkheid richtte zich op de effectiviteit van virtuele middelen om erfgoed zichtbaar te maken en om nieuwe publieksgroepen te interesseren. Daarbij valt te denken aan app’s, 3D- en AR-technieken, maar ook aan sociale media als Facebook en YouTube. Maar welke te kiezen uit de overrompelende hoeveelheid nieuwe technieken?

    Inzicht 

    Om collectiebeheerders inzicht te geven in de ontwikkelingen en mogelijkheden van nieuwe media (en de instellingen die bij de ontwikkeling van toepassingen kunnen helpen), voerde de RCE een inventarisatie uit. Daarbij is getracht in kaart te brengen welke toepassingen voor welke doelstelling het meest effectief zijn, zowel inhoudelijk als in het genereren van bezoekers. De projecten waarin deze vragen werden getoetst, zijn divers van aard:

    • Conservering van twee textielkunstobjecten met polypropyleen. In dit project zijn zowel de praktische toepasbaarheid van conserveringskennis over polypropyleen getoetst, als de restauratie van polypropyleen voor educatieve doeleinden vastgelegd en is het restauratiedossier online gezet. Hierdoor zijn zowel het object als de gegevens permanent toegankelijk voor raadpleging door collectiebeheerders en restauratoren.
    • Imago revisited: onderzoek van twee installaties in een casestudy met gebruikmaking van good practices (ontwikkeld tijdens het project Inside Installations) ten aanzien van het dagelijks en lange termijn beheer van complexe (multimedia)installaties.
    • Genereren en delen van kennis online over de conservering van hedendaagse kunst in het tweejarige Europese project PRACTICs door musea, instituten en universiteiten. Daaraan verbonden was een publiekstest van de film Installation Art: Who Cares? als educatief middel, om te onderzoeken in hoeverre bezoekers ‘een kijkje achter de schermen’ waarderen.
    • Het CARTA-project, een inventarisatie van documentatieprojecten en documentatiesystemen waarmee onderzoeksresultaten aan locaties en kunstwerken worden gekoppeld.
    • Inventarisatie van het functioneren van twee thematische netwerken (INCCA Education en Postdoc Network) binnen INCCA.
    • Archivering van de website met alle gegevens van het project Inside Installations, the preservation and presentation of Installation Art (2004-2007), onderzoek naar en de herinstallatie en documentatie van 33 complexe multimediainstallaties.
    • Deelname van de RCE als onderzoekspartner in de pilot van de MuseumApp, waarbij de effectiviteit van de app voor erfgoedinstellingen werd onderzocht.
    • Ontwikkeling van een handreiking ter vergroting van de effectiviteit van museale instellingen online.

     

  • Programma

    Object in context

    Verrijking van het object in zijn context aan de hand van technische kunstgeschiedenis en onderzoek, ten behoeve van conservering en restauratie. 

    meer info >

    Objecten die ons uit het verleden zijn overgeleverd, kunnen een verhaal vertellen over hun ontstaansgeschiedenis en hoe ze door de tijd veranderen.

    Het programma Object in context maakte zulke verhalen zichtbaar door onderzoek naar het materiële object en zijn contextuele aanwijzingen. Daarnaast richtte het programma zich op vragen omtrent restauratie en conservering voor een waaier van objecten, van de klassieke oudheid tot en met hedendaagse kunst, van schilderijen en textiel tot en met metaal en plastics.

    CSI

    In Object in Context speuren chemisch-analytisch onderzoekers als forensisch specialisten naar oorzaak en gevolg. Naast een scherp oog voor detail beschikken zij over een onderzoekslaboratorium en technologische methoden die sporen tot op moleculair niveau zichtbaar kunnen maken. Hoewel analytisch onderzoek veelal de basis voor het onderzoek vormde, werd samenwerking met andere disciplines, zoals kunst- en cultuurgeschiedenis, steeds gezocht.

    Alpha meets beta

    Verbindende schakel tussen de vele projecten in Object in Context is de vraag in hoeverre veroudering als acceptabel wordt beschouwd. Die acceptatiegrens is subjectief en niet alleen vanuit materiaaltechnische perspectief te beschouwen. Daarom is in meerdere projecten van het programma ‘perceptie van het oppervlak’ als centraal thema uitgewerkt. Hierin wordt het wetenschappelijke ‘kijken’ met behulp van apparatuur gekoppeld aan de ‘subjectieve’ menselijke blik.

    Download hier de uitgebreide inleiding op het programma Object in Context, inclusief een introductie van de projecten, in PDF.

     

  • Programma

    Museometrie

    Kwantitatief onderzoek naar samenstelling, gebruik en beleid van museumcollecties.

    meer info >

    In de museumsector worden maatregelen en processen binnen collectiemanagement slechts beperkt geanalyseerd via cijfers en kengetallen. Als gevolg hiervan zijn beslissingen vaak gebaseerd op ‘gevoel’ of traditie.

    De afgelopen jaren zijn ad hoc kwantitatieve analyses uitgevoerd. Steeds opnieuw bleek het lastig om betrouwbaar cijfermateriaal te genereren.

    Structureel

    Ook bleek het aantal variabelen bij vergelijking tussen musea onderling een vrijwel onoverkomelijke drempel voor benchmarking (prestatiebeoordeling aan de hand van ijkpunten). De RCE koos daarom voor een structureel, meerjarig programma met als focus de cijfermatige benadering van onderzoeksvragen over collectiebeheer.

    EBM

    Binnen het programma Museometrieis kwantitatief onderzoek gedaan naar samenstelling, gebruik en benutting van museumcollecties. Uit feiten en cijfers die over museumcollecties werden verzameld (museometrie) zijn trends en ontwikkelingen gedestilleerd. De resulterende cijfers en analyses kwamen beschikbaar voor museumprofessionals en bestuurders met verantwoordelijkheid voor museumcollecties. Zij gebruiken kwantitatieve gegevens voor de vormgeving van divers beleid ten aanzien van deze collecties. Zo draagt museometrie bij aan evidence based management (EBM) in de museumsector.

    Projecten

    Projecten binnen dit programma omvatten:

    • De Bruikleenmonitor: een website die via een landkaart bruikleenstromen t.b.v. tentoonstellingen tussen musea (nationaal en internationaal) zichtbaar maakt; 
    • De Collectiebalans Moderne Kunst (CMBK), een statistisch analyse van de wijze waarop musea in Nederland van 1999 tot 2009 moderne kunst hebben verzameld. De database − met verwervingsgegevens van ca. 40 musea met een relevante collectie moderne kunst − maakt statistisch onderbouwde uitspraken mogelijk over het verzamelbeleid van de musea;
    • De Kunstenaarsindex 20e eeuw, waarin de belangrijkste kunstenaars zijn geïnventariseerd uit de periode 1870-heden;
    • Aanvulling en verificatie van beschikbare data over internationale collectiemobiliteit, toegankelijkheid en cultuurparticipatie, voortkomend uit de uitvoering van de Indemniteitsregeling;
    • Een inventarisatie en analyse van museumjaarverslagen.

     

  • Programma

    Collectie-risicomanagement

    Een gebruiksvriendelijke methode voor erfgoedbeheerders om zelf  risico’s te beoordelen en te beheersen.

    meer info >

    Het programma Collectie-risicomanagement (CRM) was gericht op de minimalisatie van waardeverlies op het raakvlak van behoud en gebruik. De bestaande CRM-methodiek is in verschillende situaties getest, uitgewerkt en vereenvoudigd, om deze binnen bereik te brengen van kleinere instellingen met beperkte tijd en middelen.

    Ter ondersteuning zijn nieuwe instrumenten ontwikkeld en is kennis − nodig om de diverse risico’s te kwantificeren − gegenereerd en in bruikbare vorm beschikbaar gesteld in een digitaal handboek. Het programma besloot met een internationale ‘risk meeting’.

    CRM

    Risicomanagement kijkt naar alle bedreigingen waaraan collecties bloot staan en combineert preventieve conservering, veiligheidszorg en facility management. Daarmee vormt het een volgende stap in de professionalisering van collectiebehoud en beheer. Met deze strategie worden de risico’s voor een collectie geïdentificeerd, geanalyseerd en geëvalueerd. Vervolgens kunnen ze worden vergeleken op basis van het verwachte waardeverlies in een periode (risicobeoordeling) en gerangschikt, om prioriteiten te bepalen voor maatregelen ter beperking van dit waardeverlies. Dit biedt de collectiebeheerder steun bij het nemen van weloverwogen en goed beargumenteerde keuzes over de inzet van de veelal beperkte middelen binnen collectiemanagement.

    Methodiek

    Binnen het CRM-programma is de methodiek in casestudies, cursussen en workshops getest, verder uitgewerkt en vereenvoudigd zodat ook kleinere instellingen met beperkte tijd, middelen en kennis inzicht in hun eigen situatie kunnen krijgen. Daartoe moest kennis, nodig om de verschillende risico’s te kwalificeren of te kwantificeren, worden gegenereerd en in bruikbare vorm beschikbaar gemaakt. Dit is in een aantal projecten binnen het programma gedaan. Ook de kennisontwikkeling voor en uitvoering van de Indemniteitsregeling viel binnen dit programma. Op het gebied van veiligheidsrisico’s en calamiteiten werd samengewerkt met het programma Veilig Erfgoed.

    Handboek

    Genoemde kennis en instrumenten zijn voor het grootste deel samengebracht in Het Digitale Handboek Collectie-risicomanagement. Dit beschrijft de methodiek stapsgewijs, biedt instrumenten om een risicoanalyse uit te voeren en ontsluit de beschikbare kennis over de tien belangrijkste schadefactoren. Op die manier is de gebruiker in staat om met een eigen team een risicoanalyse uit te voeren. Het Handboek helpt bij het formuleren van de juiste vragen voor externe deskundigen.

    Risicoanalyse

    Twee projecten binnen het programma hadden tot doel data te genereren ter ondersteuning van risicoscenario’s en ter bepaling van risicogrootten. Enerzijds werden kwantitatieve gegevens verzameld voor gebeurtenissen die tot waardeverlies kunnen leiden (schadefactoren brand, diefstal en vandalisme, fysieke krachten en water), anderzijds voor degradatieprocessen (schadefactoren klimaat, licht, fysieke krachten/trillingen en verontreiniging/lucht/stof). Verder is binnen het project Kosteneffectiviteit een model ontwikkeld voor het bepalen van kosteneffectiviteit van conserveringsmaatregelen.

    Papieronderzoek

    Ten slotte zocht het project Metamorfoze (Nationaal Programma voor het Behoud van het Papieren Erfgoed) naar oplossingen voor behoud en behandeling van originele papieren documenten. Het onderzoek richtte zich op autonoom verval zoals inktvraat, de (on)zin van luchtzuivering in depots en de ontwikkeling van een draagbaar instrument voor de directe bepaling van lichtgevoeligheid van objecten.

    Het programma CRM sloot in 2012 af met de bijeenkomst ‘Reducing Risks to Heritage’ in samenwerking met ICCROM en CCI.